Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και η παραγωγή ενέργειας από απόβλητα, βασικοί άξονες για να πιαστούν οι στόχοι της ΕΕ

Στην εποχή όπου «ο ρυπαίνων πληρώνει» για τα απόβλητα που παράγει και επιπλέον τα σκουπίδια θα παράγουν ενέργεια, εισάγει την Ελλάδα ο νέος νόμος για τα απόβλητα του ΥΠΕΝ που ψηφίστηκε από τη Βουλή. Εν μέσω συνεχιζόμενων αντιδράσεων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση για την μεταφορά αρμοδιοτήτων διαχείρισης αστικών αποβλήτων των ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο νόμος δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα για όλους τους εμπλεκόμενους, αλλά και για τους απλούς πολίτες.

Τι σημαίνει στην πράξη η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»; Πρόκειται, πολύ απλά για την εφαρμογή του βασικού κανόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον οποίο, σημαντικό βάρος για βάρος για τη συλλογή των αποβλήτων φέρουν αυτοί που κυρίως τα δημιουργούν, δηλαδή οι υπόχρεοι παραγωγοί.

Η θεσμοθέτηση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», επιβλήθηκε εμμέσως πλην σαφώς από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ζήτησε από την Ελλάδα να πιάσει συγκεκριμένους στόχους στην ανακύκλωση και να περιορίσει την υγειονομική ταφή των σκουπιδιών. Σε διαφορετική περίπτωση, η χώρα μας θα έμενε εκτός ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για τα έργα επεξεργασίας απορριμμάτων λόγω αλλαγής των χρηματοδοτικών όρων. Επιπλέον, πέραν της μη δυνατότητας χρηματοδότησης έργων θα αναγκαζόταν ουσιαστικά και σε μια αέναη καταβολή προστίμων για την μη αποτελεσματική διαχείριση των σκουπιδιών.

Ήδη, τα πρόστιμα που πληρώνει η Ελλάδα είναι πολύ μεγάλα, καθώς η χώρα μας συνεχίζει να θάβει χωρίς επεξεργασία το 77,7% των σκουπιδιών της και να ανακυκλώνει χαμηλότατο ποσοστό της τάξης μόνον του 21%. Αν σκεφτεί κανείς ότι ο ευρωπαϊκός στόχος που έχει τεθεί για το 2030, είναι να θάβεται μόνον το 10% των σκουπιδιών ενώ για το 2025, ο στόχος είναι να ανακυκλώνεται ποσοστό 55%, αντιλαμβάνεται το μέγεθος της πρόκλησης.

Παραγωγή ενέργειας για να πιαστούν οι στόχοι…

Προκειμένου να πιαστούν οι στόχοι, το ΥΠΕΝ ποντάρει στην ολοκλήρωση των αναγκαίων υποδομών αποβλήτων σε συνδυασμό με τις μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης που θα υλοποιηθούν με ένα στοχευμένο μοντέλο ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου – Ιδιωτικού Τομέα). Παράλληλα ενισχύει την ανακύκλωση στις πιο απομονωμένες περιοχές και προβλέπει μέσω του νέου θεσμικού πλαισίου αυστηρές κυρώσεις σε επιχειρήσεις και οργανισμούς που δεν υποβάλλουν εκθέσεις αποβλήτων και δεν καταχωρούν τα στοιχεία τους στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων (ΗΜΑ).

Επιπλέον, με το νέο νόμο, το ΥΠΕΝ, μεταφέρει σημαντικό κομμάτι από την ευθύνη διαχείρισης απορριμμάτων που έχουν σήμερα οι Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ), σε επίπεδο Περιφέρειας στους υπόχρεους παραγωγούς. Συγχωνεύονται οι ΦΟΔΣΑ ώστε να ισχυροποιηθούν, ενισχύεται η ανακύκλωση στους μικρούς νησιωτικούς και ορεινούς δήμους μέσω νέας υπηρεσίας χωριστής συλλογής ανακυκλώσιμων και βιοαποβλήτων και παρέχεται ο κατάλληλος εξοπλισμός στους υπόλοιπους.

Σε ότι αφορά τα απόβλητα που είναι δεν μπορούν να αξιοποιηθούν για ανακύκλωση θα προωθούνται για περαιτέρω διαλογή και επεξεργασία και θα κομποστοποιούνται για να παραχθεί βιομάζα. Από εκεί θα κινούνται προς δύο κατευθύνσεις. Η μία θα είναι η καύση τους για την παραγωγή ενέργειας -πρακτική η οποία εφαρμόζεται σε μεγάλο βαθμό από άλλα κράτη της Ε.Ε.- με μηδενικούς ρύπους και η άλλη η καύση τους από βιομηχανίες παραγωγής τσιμέντου.

Το σημείο μηδέν και η μετωπική σύγκρουση του ΥΠΕΝ με την ΚΕΔΕ

«Βρισκόμασταν σε σημείο μηδέν, αν δεν λαμβάνονταν δραστικά μέτρα», ανάφερε χαρακτηριστικά ο Γενικός Γραμματέας Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ Μανώλης Γραφάκος σε πρόσφατο πάνελ παρουσίασης των συμπερασμάτων του συνεδρίου της ΕΕΔΣΑ (Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων). Ερωτηθείς δε πώς θα εξελιχθεί εφεξής η συνεργασία του ΥΠΕΝ με την ΚΕΔΕ στο πλαίσιο της σφοδρής μετωπικής σύγκρουσης για την επιβολή του τέλους αποβλήτων αλλά και για τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων των Δήμων στη διαχείριση αποβλήτων, ανέφερε ότι «θα υπάρξει συνεργασία» και ότι είναι αισιόδοξος.

Ποια είναι όμως σήμερα η κατάσταση στη χώρα μας και τι μέλλει γενέσθαι με την εφαρμογή του νέου νόμου; Η Ελλάδα, παράγει περίπου 31 εκατομμύρια τόνους αποβλήτων ετησίως, από τα οποία 12,5 εκατομμύρια είναι αγροκτηνοτροφικά απόβλητα, τα 7,5 βιομηχανικά, τα 5 απόβλητα εκσκαφών και κατεδαφίσεων και τα υπόλοιπα 6 εκατομμύρια είναι τα αστικά.

Διαβάστε ακόμη: Τα επίκαιρα συμπεράσματα του 2ου Φόρουμ “Ενεργειακή Αξιοποίηση Αποβλήτων, Βιομάζα, Βιομεθάνιο”

Τα επόμενα βήματα μετά τον νόμο

Οι αμέσως επόμενες κινήσεις του ΥΠΕΝ μετά την ψήφιση του νόμου είναι οι εξής: Ο Γενικός Γραμματέας Διαχείρισης Αποβλήτων θα ζητήσει άμεσα από τους υπόχρεους παραγωγούς, ένα υπηρεσιακό σχέδιο όπου θα καταγράφουν επακριβώς τι πρόκειται να κάνουν και συλλογή των αποβλήτων που τους αναλογεί.

Επιπλέον, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα αναθέσει μελέτη για να διερευνηθεί κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να φτιαχτεί ένα σύστημα υπόχρεων παραγωγών για τα βιοαπόβλητα στους μεγάλους παραγωγούς, όπως είναι για παράδειγμα τα ξενοδοχεία. Αυτό θα αποτελέσει μεγάλη ανακούφιση για τους Δήμους και τους ΦοΔΣΑ, καθώς, όπως τόνισε τις προάλλες στη Βουλή ο Υπουργός Περιβάλλοντος Θοδωρος Σκυλακάκης, «υπάρχει σήμερα μια τεράστια ευκαιρία όλα τα οργανικά που παράγει η εστίαση και οι δομές φιλοξενίας –τα οποία εκτιμώνται περίπου στο 50% του συνόλου– να μπουν το ταχύτερο σε ένα σύστημα και να δημιουργήσουμε ενέργεια από βιομάζα μηδενικών ρύπων». Για να προσθέσει, απορρίπτοντας τις ενστάσεις της Αντιπολίτευσης η οποία κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι θέλει να αφαιρέσει αρμοδιότητες από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και να μεταφέρει όλη την εξουσία στο υπουργείο Περιβάλλοντος, ότι «η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να έχει όλο το βάρος για όλα αυτά τα υλικά, όπως επίσης και την συνολική ευθύνη της δημιουργίας αποβλήτων».

Ένα νέο επίσης εργαλείο που θα εφαρμοστεί στο πλαίσιο του νέου νόμου είναι τα ολιστικά σχέδια ανακύκλωσης που θα πρέπει να κάνει ο κάθε ΦοΔΣΑ. Οι πόροι που τελικά εξασφαλίστηκαν για τη διαχείριση των αποβλήτων προέρχονται από το νέο ΕΣΠΑ και ανέρχονται σε περίπου 1 δισεκατομμύριο. Από αυτά, τα 300 εκατομμύρια προορίζονται για δράσεις ανακύκλωσης και 700 εκατομμύρια για τις Μονάδες Ανακύκλωσης, σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ.

Επιβολή κυρώσεων – Δυνατότητα παρέμβασης ΥΠΕΝ

Αναφορικά με τις κυρώσεις που θα υφίστανται οι παραγωγοί αποβλήτων που δεν θα εναρμονίζονται με τις απαιτήσεις του νέου νόμου τα βασικά σημεία είναι τα εξής: Η ιχνηλασιμότητα των αποβλήτων, θα είναι πλέον αυστηρή, με βαριές κυρώσεις για επιχειρήσεις και τα οργανισμούς που δεν υποβάλλουν εκθέσεις αποβλήτων και δεν καταχωρούν τα στοιχεία τους στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων (ΗΜΑ), ενώ προβλέπονται και παρεμβάσεις σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα έχει αποφασιστική αρμοδιότητα και όταν τίθενται θέματα σχετικά με την αντιμετώπιση έκτακτων περιπτώσεων στη διαχείριση των αποβλήτων. Το ΥΠΕΝ θα μπορεί συγκεκριμένα να ενεργήσει άμεσα σε περιπτώσεις παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για χωματερές ή για δήμους που δεν συμμορφώνονται.

Για τον λόγο αυτό, από την πρώτη μέρα του 2025, οι φορείς λειτουργίας των ΚΔΑΥ θα διενεργούν δειγματοληψίες και αναλύσεις επί των εισερχομένων φορτίων ανά Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης που εξυπηρετούν προκειμένου να υπολογίζεται η ποσότητα των ανακυκλώσιμων αποβλήτων συσκευασιών και λοιπών υλικών, καθώς και το υπόλειμμα που αντιστοιχεί στους ΟΤΑ A’ βαθμού, χρησιμοποιώντας ενιαία μέθοδο δειγματοληψίας και ανάλυσης.

Δίνεται επίσης η δυνατότητα ανάθεσης της ανακύκλωσης σε ιδιώτες σε μικρούς πληθυσμιακά ορεινούς και νησιωτικούς δήμους, με το ΥΠΕΝ να αναλαμβάνει τα έξοδα. Σε περίπτωση που προκύψει ανάγκη, προβλέπεται να μπορούν να μεταφερθούν διά θαλάσσης όλα τα χωριστά ανακυκλώσιμα υλικά που θα έχουν συλλεχθεί, κάτι που μέχρι σήμερα δεν ίσχυε για απόβλητα όπως το τυπωμένο χαρτί, τα κλωστοϋφαντουργικά κ.ά. Αλλαγές έρχονται εξάλλου με το νέο νόμο και στο σύστημα για συσκευασίες φυτοφαρμάκων, όπου δημιουργείται ειδικό σύστημα συλλογής και διαχείρισης των πλαστικών συσκευασιών φυτοφαρμάκων. Πρόκειται για επιταγή της κοινοτικής νομοθεσίας, με το συλλογικό σύστημα διαχείρισης αυτών των συσκευασιών να έχει ήδη αρχίσει να δημιουργείται πριν από την κατάθεση του νομοσχεδίου.

Δίκτυο ΦοΔΣΑ: Προβληματισμός για το «πληρώνω όσο πετάω»

Ο Πρόεδρος του Δικτύου ΦοΔΣΑ και Δήμαρχος Χανίων, Παναγιώτης Σημανδηράκης, μιλώντας πρόσφατα στο 1ο Διεθνές Συνέδριο για την Πράσινη Καινοτομία και την Κυκλική Οικονομία GR-I-CE 2024, εξέφρασε τον προβληματισμό του για το τέλος ταφής, και για τις δυσκολίες εφαρμογής του συστήματος “πληρώνω όσο πετάω”. Όπως τόνισε «αντιλαμβανόμαστε ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας ευρύτερος σχεδιασμός που να μας ωθεί στη μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων και κυρίως στην ενίσχυση της κυκλικής διαχείρισης τους. Όμως, εδώ συνολικά υπάρχουν αντιδράσεις από την ΚΕΔΕ για το τέλος ταφής. Η εφαρμογή του έχει διάφορα κενά, όπως νομικά».

Για να προσθέσει ότι το ζήτημα της διαχείρισης αποβλήτων υπολείπεται πάρα πολύ σε σχέση με την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, ωστόσο η συγκυρία είναι κρίσιμη και ενδιαφέρουσα, καθώς επιτεύχθηκε μία μεγάλη εθνική επιτυχία με τη συμφωνία των συναρμόδιων Υπουργείων και της αρμόδιας επιτροπής της ΕΕ έχοντας πλέον ένα καθαρό πλαίσιο χρηματοδότησης (796 εκατομμύρια). Ο κ. Σημανδηράκης ζήτησε ωστόσο να γίνουν γνωστά τα χρονοδιαγράμματα ώστε αυτοί οι πόροι να καταλήξουν σε συγκεκριμένα έργα που αφορούν από τη μια στις βαριές επενδύσεις των μεγάλων υποδομών και από την άλλη στη δημιουργία των νέων ρευμάτων και την προμήθεια του εξοπλισμού.

Σίγουρο είναι ότι οι επικείμενες αλλαγές στη διαχείριση των σκουπιδιών στην Ελλάδα ανοίγουν την δυνατότητα άφθονης κοινοτική χρηματοδότησης των Μονάδων Ανάκτησης και Ανακύκλωσης, η οποία θα μπορεί να φτάσει ως και το 85% μέσα από το ΕΣΠΑ 2021-2027 εφόσον φυσικά πιαστούν οι στόχοι της ΕΕ και από την άλλη συνδέουν στενά την παραγωγή ενέργειας με τα απορρίμματα. Αντί επιλόγου σημειώνουμε ότι η χώρα μας έχει πληρώσει από το 2005 ως σήμερα, πάνω από 60 εκατ. ευρώ για τη λειτουργία άνω των 1.000 παράνομων χωματερών, ενώ οι δήμοι ξοδεύουν 2 δισ. ευρώ ετησίως για την αποκομιδή, τη συλλογή, τη μεταφορά και τη διάθεση των απορριμμάτων στους ΧΥΤΑ…