Με έναυσμα το Αιολικό Πάρκο Κύθνου και αφορμή το βιβλίο «Μισός Αιώνας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», τρείς συν μία επίκαιρες σκέψεις.
Της Άντας Σεϊμανίδη*
Διαβάσαμε πρόσφατα το επίκαιρο βιβλίο του Γιάννη Χατζηβασιλειάδη «Μισός Αιώνας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας»(εκδόσεις Αίολος), το οποίο και συστήνουμε ανεπιφύλακτα σε κάθε ενδιαφερόμενο λόγω των πρωτότυπων στοιχείων, αλλά και της απλής επιστημονικής του γραφής, κατανοητής και από τους μη ειδικούς. Μέσα από τις γραμμές του, ο αναγνώστης θα καταλάβει τι πραγματικά είναι οι ΑΠΕ, πόσο δύσκολος ήταν ο δρόμος για την ανάπτυξή τους τα τελευταία 50 χρόνια, τις ιδιαιτερότητες στην εφαρμογή τους και τις τεράστιες προοπτικές που κρύβουν ενόψει του πλήρους μετασχηματισμού του ενεργειακού τομέα προς 100% στον ηλεκτρισμό.
Με την ευκαιρία της σύντομης παρουσίασης που ακολουθεί, μοιραζόμαστε μαζί σας παρακάτω τέσσερεις σκέψεις-διαπιστώσεις ως μια ελάχιστη καταγραφή σχετικά με το πώς οι ΑΠΕ θα μπορούσαν να αγκαλιαστούν περισσότερο από την κοινωνία.
Η Ελλάδα που πρώτευε
Να πάμε όμως πρώτα στο βιβλίο που παρουσιάζει τις μεγάλες εξελίξεις με τις σύγχρονες τεχνολογίες και εφαρμογές των ΑΠΕ για πάνω από πενήντα χρόνια. Περιγράφει μια ολόκληρη δημιουργική εποχή, με την Ελλάδα να προσφέρει νέες ιδέες και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας συμμετέχοντας με αξιώσεις στο ευρωπαϊκό και διεθνές γίγνεσθαι για τη μεγάλη διείσδυση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας στον ηλεκτρισμό. Στις σελίδες του συναντάμε, τα υδροηλεκτρικά έργα της ΔΕΗ και τους μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς (ΜΥΗΣ), τις πρώτες μονάδες ΑΠΕ, όπως επίσης τις πρώτες μικρές και μεσαίες μονάδες φωτοβολταϊκών σταθμών στα νησιά καθώς επίσης και τα πρώτα έργα γεωθερμίας.
Το σήμα-κατατεθέν της Κύθνου
Από τα έργα που αναφέρονται θα επιμείνουμε ιδιαίτερα στο Αιολικό Πάρκο Κύθνου, που κατασκευάστηκε το μακρινό 1982 και αναφέρεται ως το πρώτο αιολικό πάρκο που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη και το πρώτο υβριδικό Wind-PV-Diesel στον κόσμο. Βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού και απετέλεσε την αφετηρία της δημιουργίας σειράς άλλων πάρκων σε νησιά και νησίδες που παρουσίαζαν προβληματική ηλεκτροδότηση. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η εγκατάσταση του πρώτου αυτού αιολικού πάρκου στην Κύθνο, ξεκίνησε από τη ΔΕΗ υπό τον τότε διευθυντή μηχανικό και σημερινό συγγραφέα του βιβλίου Γιάννη Χατζηβασιλειάδη, που θεωρείται ο πρωτεργάτης αυτής της ιδέας. Σημειωτέον, οι προτάσεις του για εκμετάλλευση των ΑΠΕ είχαν ξεκινήσει από το 1978.
Το Αιολικό Πάρκο Κύθνου, αποτέλεσαν πέντε ανεμογεννήτριες των 20 Κιλοβάτ η καθεμία. Αυτές, αναβαθμίστηκαν το 1990 με γεννήτριες των 33 Κιλοβάτ. Το πάρκο επεκτάθηκε στη συνέχεια και με την εγκατάσταση του πρώτου φωτοβολταϊκού πάρκου, που και αυτή θεωρείται η πρώτη στην Ελλάδα δυναμικότητας 100kW, επιτυγχάνοντας έτσι να δημιουργηθεί στη Κύθνο και ο πρώτος υβριδικός σταθμός ενέργειας (ντίζελ, αιολική και ηλιακή ενέργεια).
Βγάζοντας στην …ανεργία τον ντιζελοσταθμό του νησιού
Αρχικά ο στόχος ήταν να καλύψει το 25% των αναγκών του νησιού και στη συνέχεια με τον φωτοβολταϊκό σταθμό το 35% σε ετήσια βάση. Με τις τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν λειτούργησε και ως αυτόνομο σύστημα αιολικό-φωτοβολταϊκό και μπαταρίες τροφοδοτώντας μέρος του νησιού χωρίς τον ντιζελοσταθμό δηλαδή 100% ΑΠΕ. Εδώ και καιρό με τον χρόνο λειτουργίας και καλής απόδοσης που μπορεί να προσφέρει, το πάρκο είναι πλέον εκτός λειτουργίας. Περιλαμβάνεται στον τουριστικό οδηγό και στα αξιοθέατα της Κύθνου και περιμένει μια επόμενη αξιοποίηση.
Πέρα από το σήμα- κατατεθέν για την ελληνική επιστημονική δεινότητα έργο της Κύθνου, το βιβλίο του κ. Χατζηβασιλειάδη, αναφέρεται και σε άλλα ερευνητικά έργα και ενδιαφέρουσες αποστολές με σχόλια για τις τεχνολογίες και το διεθνές γίγνεσθαι σχετικά με τις ΑΠΕ, που σηματοδότησαν τη δυναμική πρόοδο και ανάπτυξή τους στα χρόνια που ακολούθησαν. Με ιδιαίτερη επίσης έμφαση, αναδεικνύεται η ενεργειακή μετάβαση, η μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα, που θα επιφέρει και τον μετασχηματισμό στην οικονομία και στην κοινωνία.
Εφικτό ένα ηλεκτρικό σύστημα με στόχο 100% ΑΠΕ
Οι ΑΠΕ, κυρίως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια με το χαμηλό κόστος παραγωγής, μαζί με την αποθήκευση και με προηγμένες στρατηγικές διαχείρισης και ελέγχου, θα αποτελέσουν τις βασικές πηγές με περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη, χωρίς το υψηλό εξωτερικό κόστος σε υγεία και περιβάλλον. Η επέκταση της χρήσης του ηλεκτρισμού γίνεται ελκυστική, ενώ αρχίζει και η παραγωγή υδρογόνου για όλες τις άλλες ενεργειακές χρήσεις. Ένα ηλεκτρικό σύστημα με στόχο 100% ΑΠΕ είναι εφικτό και ανταγωνιστικό του επικρατούντος σήμερα με ορυκτά καύσιμα. Τα παραπάνω είναι βασικά τα αισιόδοξα μηνύματα του βιβλίου.
O πρώην Διευθυντής υδροηλεκτρικών σταθμών και υπεύθυνος κατασκευής μεγάλων σταθμών παραγωγής στη ΔΕΗ, τονίζει ότι το βιβλίο εκτός των άλλων απευθύνεται ιδιαίτερα στους νέους που καλούνται να δραστηριοποιηθούν και να συμμετάσχουν στον ενεργειακό μετασχηματισμό με τις μεγάλες προκλήσεις σε νέες ιδέες και καινοτομίες. Yπογραμμίζει επίσης, ότι η ενεργειακή μετάβαση για την Ελλάδα συνδέεται και με την προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του μοναδικού φυσικού κάλλους της χώρας. Είναι μια μακρά πορεία με όραμα και ισχυρή πολιτική βούληση, με συνεχείς και επίμονες προσπάθειες ενώ η νέα γενιά και η κοινωνία πρέπει να προετοιμαστούν για τις νέες προκλήσεις και να συμβάλλουν δημιουργικά στις εξελίξεις. Είναι ένας δρόμος δύσκολος αλλά και μοναδικός!
Οι χαμένες ευκαιρίες για τις τοπικές κοινωνίες
Τα παραπάνω τα συμμεριζόμαστε απόλυτα. Αναλογιζόμενοι όμως τις εκτεταμένες σήμερα αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών για τις ΑΠΕ, μοιραζόμαστε μαζί σας τέσσερεις περιληπτικές σκέψεις-διαπιστώσεις ως μια ελάχιστη καταγραφή, σχετικά με το πώς οι ΑΠΕ θα μπορούσαν να αγκαλιαστούν περισσότερο από την κοινωνία.
Η πρώτη σκέψη: Διαβάζοντας για το ανενεργό πλέον πάρκο της Κύθνου και τα άλλα έργα ΑΠΕ που περιγράφει το βιβλίο «Μισός Αιώνας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» είναι αδύνατον να μην αναλογιστούμε τις χαμένες ευκαιρίες. Να μην σκεφτούμε, ότι αν οι τοπικές κοινωνίες ήταν επαρκώς ενημερωμένες θα μπορούσαν εδώ και πολλά χρόνια να αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες και τα χρηματοδοτικά προγράμματα που άφθονα υπήρχαν με στόχο την ενεργειακή τους αυτονομία μέσω ΑΠΕ και ιδιαίτερα ασφαλώς τα νησιά. Είναι σίγουρο ότι θα είχαν πετύχει πολλά πράγματα. Βέβαια ποτέ δεν είναι αργά για όσους έχουν ανοικτές αντιλήψεις: Ένα καλό, αν και δακτυλοδεικτούμενο παράδειγμα μικρού νησιού που επέλεξε το δρόμο της ενεργειακής αυτονομίας, είναι η Τήλος το μικρό νησί των Δωδεκανήσων.
Στο δρόμο της Τήλου
Στο πρωτοποριακό υπό ολοκλήρωση υβριδικό του πάρκο, συνδυάζεται η αιολική με την ηλιακή ενέργεια και γίνεται η αποθήκευσή τους σε μπαταρίες. Τα φωτοβολταϊκά και η ανεμογεννήτρια παράγουν ηλεκτρική ενέργεια ΄και με τις μπαταρίες εξασφαλίζουν την ενεργειακή αυτονομία του νησιού. Ήδη και άλλα μικρά νησιά ετοιμάζονται να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Τήλου με αντίστοιχα υβριδικά συστήματα φωτοβολταϊκών και μικρό αριθμό ανεμογεννητριών. Κάτι τέτοιο θα είναι ευχής έργον για τις τοπικές κοινωνίες τους και μακάρι να ξεκινήσει ένας οργανωμένος διάλογος με περισσότερα μικρά νησιά προς αυτήν την κατεύθυνση.
Οι συχνά δικαιολογημένες αντιδράσεις
Και σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μας τη δεύτερη σκέψη-διαπίστωση: Η μεγάλη διασπορά των έργων ΑΠΕ, το μέγεθός τους, ο χαρακτήρας και οι όποιες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις τους έχουν δημιουργήσει αντιδράσεις σε πολλές περιοχές της χώρας και όχι μόνον στα νησιά ή στη Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη που βιώνoυν με επώδυνο τρόπο την απανθρακοποίηση. Το παλιό κινηματικό ερώτημα που για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε ξεχαστεί «ενέργεια για τι και για ποιον;» δηλαδή ενέργεια για ποιο σκοπό και σε όφελος τίνος, έχει επανέλθει δριμύτερο. Με αντικειμενική διάθεση, βλέποντας κανείς τι γράφεται στα κοινωνικά δίκτυα, κατανοεί ορισμένους από τους λόγους για τους οποίους οι ΑΠΕ αντιμετωπίζονται συχνά τόσο εχθρικά από τις τοπικές κοινωνίες.
Στο τέλος της ημέρας, ακόμα και ο θετικά διακείμενος στις ΑΠΕ πολίτης, αντιδρά όταν βλέπει στο χάρτη εκατοντάδες επενδυτικά σχέδια ανεμογεννητριών να καταλαμβάνουν απίστευτα μεγάλες επιφάνειες δίπλα του. Όσοι βέβαια ασχολούνται με την αδειοδότηση, γνωρίζουν ότι η άδεια παραγωγού συνιστά ένα προβληματικό στάδιο γιατί δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τους κανόνες χωροθέτησης, αν και από αυτά ένα 10% έως 15% αναμένεται να υλοποιηθεί. Ο κάθε πολίτης όμως δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πόσα τελικά από τα έργα αυτά θα γίνουν και δεν τον αφορά. Τα βλέπει στην παρούσα φάση στον επενδυτικό χάρτη και ανησυχεί για την πιθανή υποβάθμιση του περιβάλλοντος στο οποίο ζει.
Κανόνες- δικλείδες ασφαλείας για επενδυτές και κοινωνία
Είναι λοιπόν πραγματικά κρίσιμο το χωροταξικό θέμα για τις ΑΠΕ. Το νέο χωροταξικό που ετοιμάζει το ΥΠΕΝ αναμένεται ότι θα φέρει νέους κανόνες, αφήνοντας πίσω το παρωχημένο πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού για τις ΑΠΕ (είχε εγκριθεί επί υπουργίας Γ. Σουφλιά το 2008).
Μακάρι να είναι αυτοί και σωστοί και επίκαιροι, δημιουργώντας δικλείδες ασφαλείας για τους επενδυτές, αλλά και για τις τοπικές κοινωνίες. Ακούμε ότι σε ότι αφορά τις ανεμογεννήτριες, επανεξετάζονται οι κανόνες για τα ψηλά βουνά και τα μικρά νησιωτικά οικοσυστήματα, ως ιδιαίτερου τύπου περιπτώσεις. Παράλληλα, λαμβάνονται υπ’ όψιν οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην τεχνολογία και υιοθετούνται διαφορετικά πρότυπα. Επιπλέον, αναμένεται ότι με την προώθηση των πλωτών αιολικών θα μειωθεί η πίεση για τις χερσαίες ανεμογεννήτριες. Κανόνες για το τοπίο, θα υπάρξουν επίσης και για τα φωτοβολταϊκά ενώ θα ενταχθούν τα δύο καινούρια στοιχεία που αφορούν στις μπαταρίες για μεγάλους σταθμούς αποθήκευσης και τη χρήση υδρογόνου.
Διερεύνηση της γνώμης των τοπικών κοινωνιών
Φυσικά ούτε και ένα επικαιροποιημένο χωροταξικό είναι επαρκές κατά την ταπεινή μας άποψη, προκειμένου να προχωρήσουν οι ΑΠΕ στο βαθμό που περιγράφει ο κ. Χατζηβασιλειάδης. Σε αυτό το σημείο, καταθέτουμε την τρίτη μας σκέψη με αφορμή το βιβλίο του: Ποια είναι αυτή; Να διερευνηθεί η κοινή γνώμη των τοπικών κοινωνιών με έμφαση στα ανταποδοτικά οφέλη, αλλά και στην συνύπαρξη των ΑΠΕ με το περιβάλλον. Διευκρινίζουμε: Ασφαλώς και υπάρχουν ανταποδοτικά. Κινούνται όμως προς τη σωστή κατεύθυνση;
Ποιο είναι τελικά το προσωπικό όφελος κάθε πολίτη που καλείται να «φιλοξενεί» (γιατί έτσι αισθάνεται ο ίδιος) τις τεράστιες ανεμογεννήτριες στο περιβάλλον που ζει και κινείται καθημερινά; Θα πέσει και πόσο η τιμή του ρεύματος στο λογαριασμό του; Θα έχει μια άλλη ωφέλεια που άμεσα να τον αφορά;
Σε ότι τώρα αφορά το περιβαλλοντικό θέμα: δεν έχει γίνει ποτέ ανοικτή συζήτηση σχετικά με πρακτικές συνύπαρξης των ΑΠΕ με το περιβάλλον που εφαρμόζονται με επιτυχία σε άλλες χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η ταυτόχρονη δυνατότητα βόσκησης, ή ανάπτυξης καλλιεργειών κάτω από τα ΦΒ με την προϋπόθεση, ότι αυτά θα είναι αρκετά ψηλά για να εξυπηρετούνται αυτές οι ανάγκες.
Πρακτικές ειρηνικής συμβίωσης με κοινωνία και περιβάλλον
Μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού που επενδύουν ήδη στην Ελλάδα, εφαρμόζουν αυτές τις πρακτικές στις μητρικές χώρες. Γιατί δεν δοκιμάζουν να το κάνουν και στην Ελλάδα; Αλλά και τα αιολικά μπορούν να γίνουν πιο φιλικά με το περιβάλλον. Ξεκινώντας από τη μέριμνα αιολικών που έχουν πλήρως εγκαταλειφθεί (λχ στην Εύβοια, καταγγελίες για ερημωμένα πάρκα που δημιουργούν πολύ κακή εικόνα στις τοπικές κοινωνίες, έχουν γίνει ακόμα και από βουλευτές της συμπολίτευσης), φτάνοντας σε τεχνικές βελτιώσεις των αιολικών όπως φωτισμός το βράδυ κα.
Γίνεται πλέον ξεκάθαρο, ότι για να πειστεί μια κοινωνία να ζήσει με τις ΑΠΕ, χρειάζεται σωστή ενημέρωση και γνώσεις, να δει λελογισμένου μεγέθους έργα χωροθετημένα με δίκαια κριτήρια σε κλίμακα και σχέση με το περιβάλλον, αλλά και μια ωφέλεια και για την ίδια στο τέλος της ημέρας. Αραγε, τι θα προέκυπτε από ένα ερωτηματολόγιο με στοχευμένες ερωτήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση; Aν οι τοπικές κοινωνίες είναι ενημερωμένες και ξέρουν τι θέλουν θα φανεί, όπως επίσης και το αντίθετο. Σε κάθε περίπτωση, οι απόψεις των τοπικών κοινωνιών για ένα τόσο σημαντικό θέμα πρέπει να καταγράφονται.
Ποιος ευθύνεται για την ελλιπή ενημέρωση
Ερχόμαστε τώρα στην τέταρτη σκέψη. Το αφηγηματικό βιβλίο «Μισός Αιώνας ΑΠΕ» αποδεικνύει περίτρανα τη χρησιμότητά των ΑΠΕ. Πλην όμως θα πρέπει να τις κατανοήσει και το ευρύτερο κοινό. Αυτή ήταν, είναι και παραμένει μία δύσκολη αποστολή. Την οποία δεν ανέλαβε ποτέ κανείς. Ούτε η Πολιτεία, πολύ δε περισσότερο οι επενδυτές.
Τόσες δεκαετίες που μιλάμε για ΑΠΕ δεν έχει υλοποιηθεί ούτε καν ένα ελληνικό ντοκιμαντέρ , ούτε καν ένα θεματικό site με ευρεία απήχηση ή οιαδήποτε άλλη πρωτοβουλία που να εξηγεί με απλό τρόπο, πώς υλοποιείται στην Ελλάδα η πράσινη ενέργεια, ποιες είναι οι επενδύσεις στις ΑΠΕ, γιατί είναι χρήσιμες, τι πρέπει να γνωρίζουν οι τοπικές κοινωνίες, τι γίνεται στις άλλες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου, τι είναι και πώς λειτουργούν τα αντισταθμιστικά. Οι επενδυτές, θεώρησαν ότι τα παραπάνω ήταν εκτός του ρόλου τους, πολύ δε περισσότερο όταν οι ίδιοι μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους και να τα «βρουν» με άλλους τρόπους με τις τοπικές κοινωνίες…
Ανάπτυξη χωρίς τη συναίνεση των τοπικών κοινωνιών δεν γίνεται
Η Πολιτεία από την άλλη, προσπαθώντας να ισορροπήσει δύσκολες προκλήσεις δεν αντιλήφθηκε, πόσο πολλές, έστω και με ελάχιστο κόστος ενέργειες έπρεπε να προωθήσει, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες για τις ΑΠΕ. Το αφήγημα των «πράσινων» επενδύσεων μπορεί να έχει σημασία για τους οικονομικούς δείκτες, αλλά δεν αγγίζει τους πολίτες. Εκ του αποτελέσματος; Το καλοκαίρι του 2020 φτάσαμε στο σημείο να στοχοποιούνται ….επενδυτές για το ολοκαύτωμα στα δάση της Βορείου Ευβοίας. Συν τις αντιδράσεις για την γρήγορη απολιγνιτοποίηση, συν τις γενικευμένες σχεδόν αντιδράσεις των νησιών για τις ΑΠΕ, συν το γεγονός ότι οι Ενεργειακές Κοινότητες δεν προχώρησαν, είναι πλέον σαφές ότι ανάπτυξη των ΑΠΕ χωρίς τη συναίνεση των τοπικών κοινωνιών δεν γίνεται. Το γνωρίζουν όλοι, το παραδέχονται… αλλά σχέδιο δεν βλέπουμε. Είναι αναγκαία όμως και η ενεργός συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στην ενεργειακή μετάβαση και προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να αναπτυχθούν σχετικές πρωτοβουλίες, μια πολύ διαδεδομένη πρακτική σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Περισσότερη και πιο ανοικτή ενημέρωση
Ο κόσμος πρέπει να ενημερωθεί περισσότερο και με δημοκρατικό τρόπο: Με απλά και εύχρηστα κείμενα για τις ΑΠΕ, με εκπομπές, με διάλογο, με ενημερωτικές εκδηλώσεις σε δήμους και πολλά άλλα. Έτσι, στο τέλος της ημέρας, περισσότεροι πολίτες θα ξέρουν για τις ΑΠΕ και θα αισθάνονται ότι συμμετέχουν περισσότερο στις όποιες αποφάσεις για το ενεργειακό τους μέλλον. Δεν είναι υπερβολική η διαπίστωση, ότι η ενημέρωση του κοινού για τις ΑΠΕ αφέθηκε στην τύχη της, σε μία χώρα που ενώ ποντάρει στρατηγικά στις ΑΠΕ, δεν έχει στα κρατικά της κανάλια, ούτε μια σχετική εκπομπή. Την ίδια ώρα ξοδεύονται καθημερινά δεκάδες εκατομμύρια ευρώ σε ανούσιες διαφημίσεις για αλλαγή παρόχου… Επειδή η ενεργειακή μετάβαση και οι ΑΠΕ έχουν μακρό χρονικό ορίζοντα, αρχίζει η ενημέρωση από τους μαθητές στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης, τους αυριανούς πολίτες που θα επηρεάσουν και το οικογενειακό τους περιβάλλον, με σχετικές ομιλίες, μαθήματα και ενημερωτικές επισκέψεις σε σχετικά έργα. Αυτό θα αποτελέσει την καλύτερη επένδυση για την ανάπτυξη του τόπου και μια ενημερωμένη κοινωνία με καλύτερο περιβάλλον.
Θα θέλαμε και τη δική σας γνώμη, για τις πολύ απλές αυτές σκέψεις που βέβαια χωράνε μεγάλη συζήτηση και μιας πολύ πιο εκτεταμένης και αναλυτικής αρθρογραφίας. Προς το παρόν μην ξεχάσετε να απολαύσετε το βιβλίο του κ. Χατζηβασιλειάδη, που προσέφερε στις ΑΠΕ επί χρόνια, έχοντας λάβει σημαντικές τιμητικές διακρίσεις, όπως το «Βραβείο Αίολος» αλλά και τον τίτλο του «Διακεκριμένου Μηχανικού» για τη συμβολή του στην έρευνα και στην ανάπτυξή τους.
*Η κα Σεϊμανίδη, είναι αρθρογράφος, συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων αναπτυξιακού περιεχομένου και συνετέλεσε σημαντικά στη δημιουργία και ανάπτυξη της επιχειρηματικής Πρωτοβουλίας Α-Εnergy.
